سهراب سپهری هنرمندی که آثارش تاریخ مصرف ندارد

  

حسن مشکین‌فام، اهمیت سهراب سپهری در نقاشی ایران را در نوع نگاه و نگرش وی به جهان، اشیا و جهان پیرامون‌اش دانست و گفت: سپهری به سبب نوع تعمق و نگرش به جهان و اجزای آن، یک سبک و روند خاصی را در نقاشی ایرانی عرضه کرده که از اهمیت و ارزش خاصی برخوردار است.

این هنرمند نقاش در گفت‌وگو با خبرنگار بخش هنرهای تجسمی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، اضافه کرد: آثار برجای مانده از سپهری حاصل و نتیجه دو دیدگاه است. نخست نگاه تکنیکی در رابطه با نقاشی مثلا از نظر ساختار نقاشی، کمپوزسیون، رنگ، ترکیب و... و دیگر نگاه شرق‌گرایانه و عارفانه به جهان که برگرفته از علاقه‌ای است که به عرفان داشته و همین طور مطالعات‌ او در این زمینه و سفرهایش به ژاپن، چین و خاور دور دارد.

به گمان او تأثیراتی که سپهری از نگاه عارفانه و شرقی و این سبک هنری اکتساب کرده به وضوح در بیشتر آثارش دیده می‌شود.

مشکین‌فام طبیعت را عنصر اساسی و جدایی ناپذیر نقاشی‌های سهراب سپهری دانست و افزود: سهراب سپهری چه در اشعارش و چه در نقاشی‌هایش با طبیعت عجین است. او منهای طبیعت تقریبا غیرممکن و غیرقابل تصور است. طبیعت همه‌جا از جمله در طرح‌ها، آب مرکب‌ها و اتودهای او خودش را نشان می‌دهد. طبیعت، کویر کاشان، تپه، یک کوه و... موضوعات نقاشی وی هستند.

او با تاکید بر اینکه که سهراب سپهری در غالب آثارش می‌خواهد طبیعت را با ضربات قلم و گواش ترسیم کند، چنین استدلال کرد که در بخشی از نقاشی‌های وی ضربه‌های قلم بسیار شبیه نقاشی‌های آب‌مرکب ژاپنی و چینی است که متاثر از همان سفرهای سپهری به مشرق زمین، خاور دور و علاقه وی به هنر این خطه است.

این نقاش و هنرمند شیرازی از نقاشی‌های سهراب سپهری به‌عنوان نقاشی‌هایی نام برد که فضایی تصویری دارند و گفت: نقاشی‌های سهراب سپهری در نوع خود در هنر و نقاشی ایرانی، مانند اشعار وی که فقط مختص و منحصر به خود وی هستند، بی‌نظیر و بی‌همتا است. جز به جزء شعر سهراب تصویری است که دنیای خاص خودش را ارایه می‌دهد. نقاشی‌های سپهری نیز همان دنیا خاص را ترسیم می‌کنند.

وی افزود: بیشتر نقاشان تصویرگرا، حتا آنهایی که به سمت آبستره و نقاشی انتزاعی می‌روند، به‌راحتی از وی تاثیر می‌گیرند. این نقاشی‌ها در قالب پرده‌های بزرگ رنگ و روغن، گواش و آبرنگ و در بافت طبیعت به‌ویژه تنه درخت، علف‌ها، شقایق‌ها، مناظر کویری و... شکل گرفته‌اند.

مشکین‌فام گفت:‌ عموم این نقاشی‌ها به‌صورت لکه‌ها و نقطه‌هایی در کنار هم هستند. این لکه‌ها که در اثر ضربات قلم شکل گرفته‌اند در برخی تابلوها به آبستره و تجرید نزدیک و در نهایت به خط، رنگ و فرم در قالب مربع، مستطیل تبدیل می‌شوند.

به اعتقاد وی نقاشی‌های سهراب سپهری را می‌توان در غالب اشکال هندسی نیز مشاهده کرد که در آنها به شکل زیبایی از فضاهای سفید و سیاه تابلو استفاده کرده که این تنها مختص خودش است.

مشکین‌فام به تفاوت‌های سهراب سپهری با سایر شاعران هم نسلش اشاره و خاطرنشان کرد: سهراب سپهری در نقاشی نیز با دیگر هنرمندان این عرصه کاملا متفاوت است. میان نقاشی‌های وی نمی‌توان تفاوتی قایل شد و باید به شکل یک مجموعه به آن نگریست و در نظرش گرفت. مجموعه تابلوهای سهراب سپهری زنجیروار با هم در ارتباطند. کارهای ابتدایی وی احساسی‌تر هستند. اما کارهای میانی و بعدی‌اش منطقی‌تر، جا افتاده‌تر و علمی‌ترند که بر اثر تجربه به نوعی شکل و فرم خاص رسیده‌اند. به‌عنوان مثال از نظر تکنیکی در کارهای رنگ و روغن به نهایت اوج و نهایت ساده کردن فرم رسیده است؛ مانند کارهای موندریان.

مشکین فام چنین تحلیل کرد که کارهای سهراب سپهری از ساده شروع می‌شود و به کارهای هندسی وانتزاعی ختم می‌شوند. کارهای ابتدایی و آغازین با تمامی سادگی‌شان اگر نبودند، در ادامه کارهای انتزاعی و هندسی نیز به وجود نمی‌آمدند.

او از سپهری به‌عنوان شاعر و هنرمندی نام برد که هیچ‌گاه تحت تأثیر جریانات سیاسی زمان خودش قرار نگرفت و افزود: سهراب علاوه بر شاعر و هنرمند بودن یک عارف کامل و تمام عیار بود. کاملا در کارش غرق می‌شد و به اتفاقات و حوادث اطرافش بی‌توجه بود. خدا و طبیعت خدا برایش مهم بودند نه شعارهای سیاسی و آنچه که جریان سیاسی حاکم بر ایران آن‌زمان مطرح می‌کردند. نه عضو حزب و گروه سیاسی بود و نه برای خوش‌آمد طبقه حاکم آن زمان کاری و یا حرکتی انجام داد. مرحوم محمد علی شیوایی ـ ملقب به کاکو ـ که یکی از دوستان نزدیک سهراب و هم مجلسی‌های وی بود که برای ما نقل می‌کرد که گاه ایشان ـ سهراب ـ روزه‌های 40 روزه می‌گرفت و از اتاق بیرون نمی‌آمد. در این مدت فقط نقاشی می‌کرد یا شعر می‌سرود و کمتر کسی او را رویت می‌کرد؛ از علم روز نیز در زمینه نقاشی غافل نبود. یک دید کاملا انسانی و ژرف اندیشانه داشت که به آثارش منتقل می‌کرد و از این رو هیچ‌گاه تحت تاثیر جریانی و شعارهای سیاسی قرار نگرفت و فقط کار خودش را انجام داد. یک زاهد، عارف و هنرمند واقعی بود؛ از این روست که کارهایش تاریخ مصرف ندارند و همیشه بکر و تازه خواهند ماند.